Dante Alighieri: La Divina Commedia
Inferno • Canto XXII
Io vidi già cavalier muover campo,
e cominciare stormo e far lor mostra,
e talvolta partir per loro scampo;
corridor vidi per la terra vostra,
o Aretini, e vidi gir gualdane,
fedir torneamenti e correr giostra;
quando con trombe, e quando con campane,
con tamburi e con cenni di castella,
e con cose nostrali e con istrane;
né già con sì diversa cennamella
cavalier vidi muover né pedoni,
né nave a segno di terra o di stella.
Noi andavam con li diece demoni.
Ahi fiera compagnia! ma ne la chiesa
coi santi, e in taverna coi ghiottoni.
Pur a la pegola era la mia ’ntesa,
per veder de la bolgia ogne contegno
e de la gente ch’entro v’era incesa.
Come i dalfini, quando fanno segno
a’ marinar con l’arco de la schiena
che s’argomentin di campar lor legno,
talor così, ad alleggiar la pena,
mostrav’ alcun de’ peccatori ’l dosso
e nascondea in men che non balena.
E come a l’orlo de l’acqua d’un fosso
stanno i ranocchi pur col muso fuori,
sì che celano i piedi e l’altro grosso,
sì stavan d’ogne parte i peccatori;
ma come s’appressava Barbariccia,
così si ritraén sotto i bollori.
I’ vidi, e anco il cor me n’accapriccia,
uno aspettar così, com’ elli ’ncontra
ch’una rana rimane e l’altra spiccia;
e Graffiacan, che li era più di contra,
li arruncigliò le ’mpegolate chiome
e trassel sù, che mi parve una lontra.
I’ sapea già di tutti quanti ’l nome,
sì li notai quando fuorono eletti,
e poi ch’e’ si chiamaro, attesi come.
«O Rubicante, fa che tu li metti
li unghioni a dosso, sì che tu lo scuoi!»,
gridavan tutti insieme i maladetti.
E io: «Maestro mio, fa, se tu puoi,
che tu sappi chi è lo sciagurato
venuto a man de li avversari suoi».
Lo duca mio li s’accostò allato;
domandollo ond’ ei fosse, e quei rispuose:
«I’ fui del regno di Navarra nato.
Mia madre a servo d’un segnor mi puose,
che m’avea generato d’un ribaldo,
distruggitor di sé e di sue cose.
Poi fui famiglia del buon re Tebaldo;
quivi mi misi a far baratteria,
di ch’io rendo ragione in questo caldo».
E Cirïatto, a cui di bocca uscia
d’ogne parte una sanna come a porco,
li fé sentir come l’una sdruscia.
Tra male gatte era venuto ’l sorco;
ma Barbariccia il chiuse con le braccia
e disse: «State in là, mentr’ io lo ’nforco».
E al maestro mio volse la faccia;
«Domanda», disse, «ancor, se più disii
saper da lui, prima ch’altri ’l disfaccia».
Lo duca dunque: «Or dì: de li altri rii
conosci tu alcun che sia latino
sotto la pece?». E quelli: «I’ mi partii,
poco è, da un che fu di là vicino.
Così foss’ io ancor con lui coperto,
ch’i’ non temerei unghia né uncino!».
E Libicocco «Troppo avem sofferto»,
disse; e preseli ’l braccio col runciglio,
sì che, stracciando, ne portò un lacerto.
Draghignazzo anco i volle dar di piglio
giuso a le gambe; onde ’l decurio loro
si volse intorno intorno con mal piglio.
Quand’ elli un poco rappaciati fuoro,
a lui, ch’ancor mirava sua ferita,
domandò ’l duca mio sanza dimoro:
«Chi fu colui da cui mala partita
di’ che facesti per venire a proda?».
Ed ei rispuose: «Fu frate Gomita,
quel di Gallura, vasel d’ogne froda,
ch’ebbe i nemici di suo donno in mano,
e fé sì lor, che ciascun se ne loda.
Danar si tolse e lasciolli di piano,
sì com’ e’ dice; e ne li altri offici anche
barattier fu non picciol, ma sovrano.
Usa con esso donno Michel Zanche
di Logodoro; e a dir di Sardigna
le lingue lor non si sentono stanche.
Omè, vedete l’altro che digrigna;
i’ direi anche, ma i’ temo ch’ello
non s’apparecchi a grattarmi la tigna».
E ’l gran proposto, vòlto a Farfarello
che stralunava li occhi per fedire,
disse: «Fatti ’n costà, malvagio uccello!».
«Se voi volete vedere o udire»,
ricominciò lo spaürato appresso,
«Toschi o Lombardi, io ne farò venire;
ma stieno i Malebranche un poco in cesso,
sì ch’ei non teman de le lor vendette;
e io, seggendo in questo loco stesso,
per un ch’io son, ne farò venir sette
quand’ io suffolerò, com’ è nostro uso
di fare allor che fori alcun si mette».
Cagnazzo a cotal motto levò ’l muso,
crollando ’l capo, e disse: «Odi malizia
ch’elli ha pensata per gittarsi giuso!».
Ond’ ei, ch’avea lacciuoli a gran divizia,
rispuose: «Malizioso son io troppo,
quand’ io procuro a’ mia maggior trestizia».
Alichin non si tenne e, di rintoppo
a li altri, disse a lui: «Se tu ti cali,
io non ti verrò dietro di gualoppo,
ma batterò sovra la pece l’ali.
Lascisi ’l collo, e sia la ripa scudo,
a veder se tu sol più di noi vali».
O tu che leggi, udirai nuovo ludo:
ciascun da l’altra costa li occhi volse,
quel prima, ch’a ciò fare era più crudo.
Lo Navarrese ben suo tempo colse;
fermò le piante a terra, e in un punto
saltò e dal proposto lor si sciolse.
Di che ciascun di colpa fu compunto,
ma quei più che cagion fu del difetto;
però si mosse e gridò: «Tu se’ giunto!».
Ma poco i valse: ché l’ali al sospetto
non potero avanzar; quelli andò sotto,
e quei drizzò volando suso il petto:
non altrimenti l’anitra di botto,
quando ’l falcon s’appressa, giù s’attuffa,
ed ei ritorna sù crucciato e rotto.
Irato Calcabrina de la buffa,
volando dietro li tenne, invaghito
che quei campasse per aver la zuffa;
e come ’l barattier fu disparito,
così volse li artigli al suo compagno,
e fu con lui sopra ’l fosso ghermito.
Ma l’altro fu bene sparvier grifagno
ad artigliar ben lui, e amendue
cadder nel mezzo del bogliente stagno.
Lo caldo sghermitor sùbito fue;
ma però di levarsi era neente,
sì avieno inviscate l’ali sue.
Barbariccia, con li altri suoi dolente,
quattro ne fé volar da l’altra costa
con tutt’ i raffi, e assai prestamente
di qua, di là discesero a la posta;
porser li uncini verso li ’mpaniati,
ch’eran già cotti dentro da la crosta.
E noi lasciammo lor così ’mpacciati.
DE HEL - ZANG XXII
(Vertaling Jules Grandgagnage, 2025)
'k Zag eerder al ruiters hun kamp opbreken,
een stormloop beginnen, hun wapens schouwen,
en soms de aftocht blazen om zich te redden;
Ik heb koeriers op uw land gezien,
O Aretini, en rondtrekkende verspieders,
toernooien en steekspelen zag ik daar;
Soms met trompetten en soms met klokken,
met keteldrums, en signalen van de kastelen,
met onze eigen, en met vreemde dingen;
Maar nimmer met zo'n lompe doedelzak
zag ik ruiters bewegen, noch infanterie,
noch schip geleid door land of sterrenteken.
Wij gingen op weg met de tien demonen;
Ah, woest gezelschap! Maar in de kerk
met heiligen, en in de herberg met veelvraten!
Zelfs op het veld was het mijn bedoeling
om te blijven kijken naar de pekpoel
en de mensen die erin brandden.
Net als dolfijnen, wanneer zij een teken geven
aan 't zeevolk door hun rug te krommen
dat het zich best voorbereidt zijn schip te redden,
Zo zou soms, om zijn pijn te verlichten,
een der zondaars even zijn rug tonen,
om sneller dan een bliksemflits te duiken.
Of gelijk aan de rand van een poel
de kikkers de kop opsteken om hun voeten
en de rest van hun lichaam verbergen,
Zo zag ik overal zondaars aan de kant,
maar zohaast Barbariccia hen naderde,
doken ze snel onder de kokende brij.
Mijn hart huivert nog steeds van wat ik zag:
één van hen bleef treuzelen zoals één kikker
soms blijft terwijl de andere onderduikt;
en Graffiacan, die dichter bij hem kwam,
greep zijn pek besmeerde lokken beet,
en trok hem omhoog, zodat hij op een otter leek.
Ik kende al eerder hun aller namen: Zo had ik
ze genoteerd toen ze werden verkozen;
Ook toen ze elkaar riepen, luisterde ik toe.
"O Rubicante, zie dat je je klauwen
op hem legt, zodat je hem kunt villen,"
schreeuwden de vervloekten tegelijk.
En ik: "Mijn Meester, probeer, als u kunt,
te achterhalen wie de ongelukkige is,
die in de handen van zijn beulen viel."
Mijn wijze gids ging toen dicht bij hem staan,
en vroeg vanwaar hij kwam; waarop hij zei:
"Ik ben geboren in het koninkrijk Navarra;
Mijn moeder bracht mij als dienaar bij een heer,
want ze had mij gebaard uit schurkenzaad,
vernietiger van zichzelf en van zijn goed.
Toen was ik in dienst van goede koning Thibault;
waar ik begon te handelen in kwalijke zaken,
waarvoor ik in deze hitte de rekening betaal."
En Ciriatto, uit wiens bek aan beider zij,
een slagtand stak, als bij een everzwijn,
liet hem voelen hoe een van hen kon scheuren.
Zo kwam de muis tussen de boze katten!
Maar Barbariccia omklemde de schim in zijn armen,
En zei: "Blijf weg, zolang ik hem vastklem"
En naar mijn Meester draaide hij zich om;
"Vraag het hem nu," zei hij, "als je meer
wil weten, voordat iemand hem vernietigt."
De Gids: "Vertel me over de andere zondaars:;
kent u iemand die uit Italië komt,
daar onder de pek?" En hij: "Zo-even verliet ik
er een die een buurman van me was;
Was ik nog maar steeds met hem bedolven,
dan voelde ik geen vrees voor klauw of haak!"
En Libicocco: "We talmden reeds te veel!"
En met zijn drietandhaak greep hij de arm
van de zondaar en scheurde er een stuk af.
Ook Draghignazzo wilde hem nu grijpen
bij de benen; maar hun hoofdman, zich kerend,
dwong hem tot stilstaan met een misnoegde blik.
Toen ze zich allen enigszins kalm toonden
tegen hem, die naar zijn wond bleef staren,
drong mijn Gids aan op een antwoord:
"Wie was diegene, van wie gij om aan land te komen
zoals ge zegt zo ongelukkig scheidde?
En hij antwoordde: "Het was broeder Gomita,
gouverneur van Gallura, schip van bedrog;
die vijanden van zijn heer in handen had,
en dat zo deed dat iedereen hem prees.
Geld nam hij van ze aan en liet ze dan lopen,
zoals hij zegt, en ook in andere ambten
was hij een schelm, geen kleine maar een grote!
Vaak houdt Heer Michael Zanche uit Logodoro
hem gezelschap: hun tongen worden nooit moe
om te blijven roddelen over Sardinië.
Wee mij! Zie die ene reeds knarsetanden;
Nog meer zou ik willen zeggen, maar ik ben bang
dat hij mij krabben wil waar het niet jeukt!"
Maar 't Opperhoofd, zich wendend tot Farfarello,
wiens ogen rolden van de lust tot doden,
sprak: "Jij, kwaadaardige vogel, ga heen!"
"Als Gij Toscanen of Lombarden wilt zien
of horen," begon de bange schim opnieuw,
dan zal ik ze tot voor u laten komen,
maar laat de Malebranche rustig blijven
zodat die van onderen, noch ikzelf
niet beducht voor wraak hoeven te zijn
en ik vanop deze plaats voor één, mezelf,
er zeven kan laten komen wanneer ik fluit,
want dat is 't teken om naar buiten te komen."
Cagnazzo hief bij deze woorden zijn snuit op,
schudde zijn hoofd en zei: "Hoor met welke list
hij zichzelf naar beneden wil gooien!"
Waarop hij, die groter rijkdom had aan listen,
antwoordde: "Ik zou voorwaar te listig zijn
wanneer ik leed over de mijnen bracht."
En Alichin hield zich niet in, tegen de zin
van anderen, en zei tegen hem:
"Als je valt, draaf ik niet achter je aan,
maar over de pek zal ik mijn vlerken slaan,
de hoogte ontruimd, de dam zij u een schild,
dan zien we wel of gij meer kunt dan wij."
O jij die leest, hoort nu van 't nieuwe spel:
Ieder richtte zijn blik op d' andere oever;
en hij het eerst die het onwilligst was.
De Navarrees koos goed zijn tijd, plantte
zijn zolen op de grond en sprong toen snel,
zo ontkomend aan wat ze wilden doen..
Elk stond hiervan versteld, hij nog het meest
die oorzaak was van het mislukken: Hij vloog
de zondaar na en krijste: "Ik pak je wel!"
Maar het baatte weinig, want angst kon niet
door vleugels worden overtroffen; de schim
ging onder, de ander richtte zijn borst omhoog:
Niet anders duikt de eend naar beneden
als de valk nadert, en keert deze
woedend om zijn falen gebroken weer.
Toornig om deze klucht vloog Calcabrina
achter hem, maar eens de prooi ontsnapt,
werd hij belust op twist en richtte zijn woede
zich op zijn metgezel: hij sloeg zijn klauwen
om hem heen en boven de zwarte poel
raakten ze verwikkeld in een gevecht.
De andere toonde zich echter een echte sperwer
die zich klauwend en krabbend verzette
waardoor ze beiden in de kookpoel belandden.
De hete pek vermocht wel hen te scheiden,
maar zich op te richten was niet mogelijk,
zo waren hun vleugels door de brij verstrikt.
Samen met de anderen jammerend, liet Barbariccia
er vier van hen naar de andere oever vliegen
met al hun gaffels, en heel snel daalden ze
toen naar hun post: ze strekten hun haken uit
naar de gevangenen in de pek die reeds
gebakken waren binnen in de korst
En zo lieten we de beschaamde duivels achter.
Maak jouw eigen website met JouwWeb