Dante Alighieri: La Divina Commedia
Inferno • Canto XXX
Nel tempo che Iunone era crucciata
per Semelè contra ’l sangue tebano,
come mostrò una e altra fïata,
Atamante divenne tanto insano,
che veggendo la moglie con due figli
andar carcata da ciascuna mano,
gridò: «Tendiam le reti, sì ch’io pigli
la leonessa e ’ leoncini al varco»;
e poi distese i dispietati artigli,
prendendo l’un ch’avea nome Learco,
e rotollo e percosselo ad un sasso;
e quella s’annegò con l’altro carco.
E quando la fortuna volse in basso
l’altezza de’ Troian che tutto ardiva,
sì che ’nsieme col regno il re fu casso,
Ecuba trista, misera e cattiva,
poscia che vide Polissena morta,
e del suo Polidoro in su la riva
del mar si fu la dolorosa accorta,
forsennata latrò sì come cane;
tanto il dolor le fé la mente torta.
Ma né di Tebe furie né troiane
si vider mäi in alcun tanto crude,
non punger bestie, nonché membra umane,
quant’ io vidi in due ombre smorte e nude,
che mordendo correvan di quel modo
che ’l porco quando del porcil si schiude.
L’una giunse a Capocchio, e in sul nodo
del collo l’assannò, sì che, tirando,
grattar li fece il ventre al fondo sodo.
E l’Aretin che rimase, tremando
mi disse: «Quel folletto è Gianni Schicchi,
e va rabbioso altrui così conciando».
«Oh», diss’ io lui, «se l’altro non ti ficchi
li denti a dosso, non ti sia fatica
a dir chi è, pria che di qui si spicchi».
Ed elli a me: «Quell’ è l’anima antica
di Mirra scellerata, che divenne
al padre, fuor del dritto amore, amica.
Questa a peccar con esso così venne,
falsificando sé in altrui forma,
come l’altro che là sen va, sostenne,
per guadagnar la donna de la torma,
falsificare in sé Buoso Donati,
testando e dando al testamento norma».
E poi che i due rabbiosi fuor passati
sovra cu’ io avea l’occhio tenuto,
rivolsilo a guardar li altri mal nati.
Io vidi un, fatto a guisa di lëuto,
pur ch’elli avesse avuta l’anguinaia
tronca da l’altro che l’uomo ha forcuto.
La grave idropesì, che sì dispaia
le membra con l’omor che mal converte,
che ’l viso non risponde a la ventraia,
faceva lui tener le labbra aperte
come l’etico fa, che per la sete
l’un verso ’l mento e l’altro in sù rinverte.
«O voi che sanz’ alcuna pena siete,
e non so io perché, nel mondo gramo»,
diss’ elli a noi, «guardate e attendete
a la miseria del maestro Adamo;
io ebbi, vivo, assai di quel ch’i’ volli,
e ora, lasso!, un gocciol d’acqua bramo.
Li ruscelletti che d’i verdi colli
del Casentin discendon giuso in Arno,
faccendo i lor canali freddi e molli,
sempre mi stanno innanzi, e non indarno,
ché l’imagine lor vie più m’asciuga
che ’l male ond’ io nel volto mi discarno.
La rigida giustizia che mi fruga
tragge cagion del loco ov’ io peccai
a metter più li miei sospiri in fuga.
Ivi è Romena, là dov’ io falsai
la lega suggellata del Batista;
per ch’io il corpo sù arso lasciai.
Ma s’io vedessi qui l’anima trista
di Guido o d’Alessandro o di lor frate,
per Fonte Branda non darei la vista.
Dentro c’è l’una già, se l’arrabbiate
ombre che vanno intorno dicon vero;
ma che mi val, c’ho le membra legate?
S’io fossi pur di tanto ancor leggero
ch’i’ potessi in cent’ anni andare un’oncia,
io sarei messo già per lo sentiero,
cercando lui tra questa gente sconcia,
con tutto ch’ella volge undici miglia,
e men d’un mezzo di traverso non ci ha.
Io son per lor tra sì fatta famiglia;
e’ m’indussero a batter li fiorini
ch’avevan tre carati di mondiglia».
E io a lui: «Chi son li due tapini
che fumman come man bagnate ’l verno,
giacendo stretti a’ tuoi destri confini?».
«Qui li trovai—e poi volta non dierno—»,
rispuose, «quando piovvi in questo greppo,
e non credo che dieno in sempiterno.
L’una è la falsa ch’accusò Gioseppo;
l’altr’ è ’l falso Sinon greco di Troia:
per febbre aguta gittan tanto leppo».
E l’un di lor, che si recò a noia
forse d’esser nomato sì oscuro,
col pugno li percosse l’epa croia.
Quella sonò come fosse un tamburo;
e mastro Adamo li percosse il volto
col braccio suo, che non parve men duro,
dicendo a lui: «Ancor che mi sia tolto
lo muover per le membra che son gravi,
ho io il braccio a tal mestiere sciolto».
Ond’ ei rispuose: «Quando tu andavi
al fuoco, non l’avei tu così presto;
ma sì e più l’avei quando coniavi».
E l’idropico: «Tu di’ ver di questo:
ma tu non fosti sì ver testimonio
là ’ve del ver fosti a Troia richesto».
«S’io dissi falso, e tu falsasti il conio»,
disse Sinon; «e son qui per un fallo,
e tu per più ch’alcun altro demonio!».
«Ricorditi, spergiuro, del cavallo»,
rispuose quel ch’avëa infiata l’epa;
«e sieti reo che tutto il mondo sallo!».
«E te sia rea la sete onde ti crepa»,
disse ’l Greco, «la lingua, e l’acqua marcia
che ’l ventre innanzi a li occhi sì t’assiepa!».
Allora il monetier: «Così si squarcia
la bocca tua per tuo mal come suole;
ché, s’i’ ho sete e omor mi rinfarcia,
tu hai l’arsura e ’l capo che ti duole,
e per leccar lo specchio di Narcisso,
non vorresti a ’nvitar molte parole».
Ad ascoltarli er’ io del tutto fisso,
quando ’l maestro mi disse: «Or pur mira,
che per poco che teco non mi risso!».
Quand’ io ’l senti’ a me parlar con ira,
volsimi verso lui con tal vergogna,
ch’ancor per la memoria mi si gira.
Qual è colui che suo dannaggio sogna,
che sognando desidera sognare,
sì che quel ch’è, come non fosse, agogna,
tal mi fec’ io, non possendo parlare,
che disïava scusarmi, e scusava
me tuttavia, e nol mi credea fare.
«Maggior difetto men vergogna lava»,
disse ’l maestro, «che ’l tuo non è stato;
però d’ogne trestizia ti disgrava.
E fa ragion ch’io ti sia sempre allato,
se più avvien che fortuna t’accoglia
dove sien genti in simigliante piato:
ché voler ciò udire è bassa voglia».
DE HEL - ZANG XXX
(Vertaling Jules Grandgagnage, 2025)
licentie CC BY-NC-ND 4.0
Toen Juno woedend was op Semele,
en daarmee op het Thebaanse bloed -
zoals ze keer op keer had laten zien,
werd Athamas zo krankzinnig, dat hij,
toen hij zijn vrouw met hun zonen zag
er een op elke arm dragend, uitriep:
"Laten we de netten uitzetten om de leeuwin
samen met haar welpen te vangen bij de pas";
en meedogenloos zijn klauwen uitstrekte,
Hij greep de zoon die Learchus heette,
draaide hem om en sloeg hem tegen een rots;
zij verdronk zichzelf met haar andere last.
En nadat het lot zich tegen de trots
van Troje had gekeerd, die alles had gewaagd,
werd de koning samen met zijn koninkrijk vernietigd,
toen was Hecuba ellendig, verdrietig, gevangene
nadat ze Polyxena dood had gezien
en zich pijnlijk bewust werd dat ze haar Polydorus
daar op de oever van de zee zag liggen,
blafte ze, buiten zinnen, als een hond –
zozeer werd haar geest verdraaid door de pijn.
Noch van Thebaanse furiën, noch van Trojanen
zag men ooit iemand die zo wreed was
In 't steken van dieren, laat staan menselijke leden
als ik nu zag in twee bleke, naakte schimmen
die bijtend rondliepen als zwijnen die pas
werden losgelaten uit hun hok.
Een van hen kwam naar Capocchio; met zijn tanden
greep hij hem bij zijn nek, zodat deze
bij 't slepen zijn buik over de rotsbodem schuurde.
En de Aretijn, die sidderend bleef liggen,
zei mij: "Die kwade elf is Gianni Schicchi,
die razend rondgaat, ook anderen zo schendend."
"O," sprak ik tot hem, "zo de andere u niet
de tanden in de rug slaat, 't zij u geen moeite
te zeggen wie hij is, voor hij vertrekt."
En hij zei tegen mij: "Dat is de oude geest
van de beruchte Myrrha, die van haar vader
boven rechtmatige liefde de minnares werd.
Zij kwam op deze manier tot hem in zonde,
in de valse gedaante van een ander;
zoals hij die daar weggaat, ondernam,
om de vrouw van de kudde te winnen,
om Buoso Donati in zichzelf te vervalsen,
door een opgemaakt testament te wettigen."
En toen de twee dolzinnigen voorbij waren,
op wie ik mijn ogen gericht hield, wendde ik
mijn blik naar de andere, kwaadaardig geborenen.
Ik zag er een in de vorm van een luit,
alsof hij bij de lies was afgesneden,
daar waar een mens als vork gespleten is.
De zware waterzucht, die zo de ledematen
misvormt met vocht, dat het slecht omzet
zodat het gezicht niet beantwoordt aan de buik,
dwong hem zijn lippen zo van elkaar te houden,
zoals een koortslijder, die door dorst
een naar de kin, de ander naar boven draait.
"O jullie, die zonder enige kwelling zijn,
'k weet niet waarom, in deze ellendige wereld,"
zei hij tegen ons, "aanschouw en let op
de ellende van Meester Adam; Bij leven
had ik veel van wat ik wenste, en nu,
helaas! hunker ik naar een druppel water.
De stroompjes, die uit de groene heuvels
van Cassentin afdalen naar de Arno,
en hun beddingen koel en zacht maken,
staan me altijd voor de geest, en niet vergeefs;
want hun beeld droogt me nog meer uit
dan de ziekte die mijn gezicht ontvleest.
De strenge gerechtigheid die mij kastijdt
maakt gebruik van de plaats waar ik zondigde,
om des te meer mijn zuchten aan te wakkeren.
Daar is Romena, waar ik de munt vervalste
met de afbeelding van de Doper,
waarom ik mijn lichaam boven verbrand achterliet.
Maar als ik hier de treurige ziel van Guido,
of Alessandro, of hun broer kon zien,
zou ik de aanblik van Branda's bron niet opgeven.
Eén is er al binnen, als de razende schimmen
die rondgaan de waarheid spreken; Echter,
wat baat het mij, wiens leden zijn gebonden?
Was ik nog maar zo licht, dat ik in honderd jaar
een enkele centimeter vooruit kon komen,
dan was ik nu allang op weg gegaan,
op zoek naar hem tussen dit smerige volk:
hoewel de omtrek elf mijl bedraagt,
is 't dal niet meer dan een halve mijl breed.
Door hen behoor ik tot zo'n familie;
Ze hebben me ertoe aangezet om florijnen te slaan,
die drie karaat onreinheid bevatten."
En ik tot hem: "Wie zijn die twee arme stakkers
die roken als een natte hand in de winter,
daar liggend, dicht bij je rechterhand?"
"Ik vond ze hier," antwoordde hij, "toen ik
in deze kloof regende; ze draaiden zich
niet om, en zullen dit voor eeuwig niet doen.
De ene is de valse die Jozef beschuldigde;
de andere is de valse Griek Sinon van Troje:
door hete koorts verspreiden ze zo'n stank."
En een van hen, die zich ergerde
misschien omdat hij zo'n duistere naam had,
sloeg met zijn vuist op zijn verharde buik.
Dat gaf een geluid alsof het een trommel was;
en Meester Adam sloeg hem in het gezicht
met een arm die niet minder hard leek,
en zei hem: ""Al is het bewegen mij ontnomen,
omdat mijn ledematen zo zwaar zijn,
heb ik een arm vrij voor zulk werk."
Waarop hij antwoordde: "Naar het vuur gaande,
had je ze niet tot je beschikking: maar toen
je aan het munten was, had je ze des te meer."
De waterzuchtige: "Je zegt daarin de waarheid;
Maar je was niet zo'n betrouwbare getuige,
toen je in Troje naar waarheid werd gevraagd."
"Zo ik onwaarheid sprak, heb jij de munt vervalst,"
zei Sinon; "en om één fout sta ik hier,
en jij om meer dan welke demon ook."
"Denk aan het paard, meinedige," antwoordde hij
met de gezwollen buik, "En het zij je
een kwelling dat de hele wereld het weet."
"En moge de dorst die je tong doet barsten,
je kwellen", zei de Griek, "en het rotte water
dat je buik voor je ogen verbergt!"
En toen de munter: "Moge je mond splijten
door kwaad te spreken naar je gewoonte;
want als ik dorst heb en het vocht mij opzwelt,
lijd jij onder hitte en een pijnlijk hoofd,
en wilde jij de spiegel van Narcissus likken,
dan zouden weinig woorden je volstaan."
Zo geboeid stond ik hen te aanhoren,
dat ik opschrok toen de meester sprak:
"Kijk maar! Nog even en ik twist met je!"
Toen ik hem zo woedend hoorde spreken,
draaide ik me zo beschaamd om naar hem
dat het nog steeds mijn herinnering ontstelt.
En zoals hij is die droomt van eigen onheil,
die dromend wenst dat het een droom mag zijn,
hunkerend naar wat is, alsof het niet is;
zo werd ik, niet in staat tot spreken, mezelf
wensend te verontschuldigen, en dat doende
in de waan bleef dat ik het niet deed.
"Bij groter gebrek wordt minder schaamte weggewassen,"
zei de meester, "dan het jouwe is geweest;
Verlos jezelf dus van alle verdriet.
En bedenk dat ik altijd naast je sta,
als het ooit gebeurt dat het lot je brengt
waar mensen in soortgelijke toestand zijn;
want dat te willen horen is een lage begeerte."
Maak jouw eigen website met JouwWeb